birikim ve kriz


Birikim ve Kriz: Sermayenin Kendi Kuyusunu Kazması

Kapitalizm, kendi iç dinamiği gereği sürekli birikmek zorundadır.
Bu birikim, üretim araçlarının ve servetin giderek daha az elde toplanması anlamına gelir.
Marx’ın “ilksel birikim” dediği süreçte toprağın, ormanın, emeğin metalaştırılması nasıl sistemin başlangıç koşulunu oluşturduysa; sürekli birikim, onun yaşama koşuludur.
Ama her birikim, bir krizin tohumu gibidir.

Sermaye neden birikmek zorunda?

Sermayedar, elde ettiği artı-değeri yalnızca harcamaz; yeniden üretime sokar.
Çünkü rakipleri de aynı şeyi yapmaktadır.
Rekabet, sermayeyi daha çok üretmeye, daha az maliyetle üretmeye, emeği daha fazla sömürmeye iter.
Bu yüzden Marx der ki:

> “Sermaye, durduğu anda ölür.”



Bu zorunluluk, üretimin sürekli genişlemesini, yani üretim kapasitesinin toplumsal ihtiyaçların önüne geçmesini doğurur.
Böylece pazarlar doyuma ulaşır, mal satılamaz hale gelir, üretim durur — kriz başlar.

Kriz: sistemin arızası değil, doğası

Marx’a göre kapitalist krizler, tesadüfi ya da dışsal değildir.
Sistemin iç çelişkilerinden doğar:

Üretim toplumsallaşmıştır (milyonlarca emekçi çalışır),

Ama mülkiyet hâlâ özeldir (kazanç bir avuç sermayedarın elinde toplanır).


Bu çelişki, dönem dönem patlar.
Üretim fazlası, satılamayan mallar, düşen kâr oranları, işsizlik ve yoksullaşma…
Her kriz, bir yeniden dağılım sürecidir: küçükler elenir, büyükler büyür, sistem “kendini temizler” ve sonra aynı döngüye yeniden girer.

> Marx’ın ironik tespitiyle:
“Kriz, kapitalizmin temizlik banyosudur.”



Birikim: zenginliğin yoğunlaşması, yoksulluğun derinleşmesi

Sermaye biriktikçe, emeğin değeri düşer.
Bir yanda sermaye dağ gibi büyürken, diğer yanda emekçi kitlelerin göreli yoksulluğu artar.
Bu, sadece gelir eşitsizliği değil, güç eşitsizliği anlamına da gelir.
Zengin, üretim araçlarına ve siyasete hükmeder; yoksul, hayatta kalmaya çalışır.

Bugün Türkiye’de gördüğümüz tablo tam da bu mekanizmanın ürünüdür:

Servet en tepedeki %1’in elinde yoğunlaşırken,

milyonlarca insan “çalıştığı halde yoksul” hale geliyor.
Ücretler eriyor, borç ekonomisi büyüyor, doğa tahribatı meşrulaştırılıyor.


Bu, Marx’ın 19. yüzyılda tanımladığı “birikimin merkezileşmesi yasası”nın canlı bir örneğidir.

Krizler neden giderek derinleşiyor?

Marx’ın döneminde krizler birkaç yılda bir tekrarlıyordu; bugün küresel boyutta, daha sistematik yaşanıyor.
Bunun nedeni, sermayenin artık yalnızca üretimde değil, finansal alanda yoğunlaşmış olması.
Yani sermaye, artık gerçek üretimden değil, paradan para kazanarak birikiyor.

Bu da krizi görünmez ama derin kılıyor.
Finansal balonlar şişiyor, borç dağları büyüyor, devletler bile kurtarma operasyonlarına bağımlı hale geliyor.
2008 krizi bunun en net örneğiydi:
Kapitalizm, kendi kâr mantığını kurtarmak için kamu kaynaklarını yağmaladı.
Yani kriz “aşağıya doğru” devredildi.

Türkiye’de de bu tablo tanıdık:
2001, 2008, 2018, 2021...
Her defasında aynı reçete: faiz, borç, özelleştirme, kemer sıkma.
Yani krizin yükü yine emeğe, halka, doğaya bindirildi.

Marx’ın uyarısı: birikim, sonunu hazırlar

Marx için en çarpıcı nokta şudur:
Kapitalizm, büyüdükçe kendi çelişkilerini derinleştirir.
Kâr oranı düşer, rekabet kızışır, teknolojik yenilikler emeği dışlar.
Yani sistem, kendi mezar kazıcılarını yaratır.

Bugün otomasyon, yapay zekâ, platform ekonomisi gibi olgular, Marx’ın “emeğin yerinden edilmesi” tespitini birebir doğruluyor.
Sermaye, emeği ortadan kaldırdıkça artı-değerin kaynağını da yok ediyor.
Yani sistem, kendi yaşam damarını kesiyor.


---

Türkiye: birikim krizi çağında

Türkiye’nin bugünkü ekonomik krizi, klasik bir “enflasyon-faiz” sorunu değil; birikim krizidir.
Üretim yapısı tüketime, borca ve dış girdiye bağımlıdır.
Doğa talanı, inşaat ve enerji rantı üzerine kurulu birikim modeli artık sınırına dayanmıştır.

Sermaye yeni büyüme alanı bulamayınca, emeği ve doğayı daha vahşi biçimde sömürmeye yöneliyor.
Bu da hem toplumsal hem ekolojik krizi derinleştiriyor.
Yani Marx’ın dediği gibi:

> “Sermaye, krizi aşmak için daha büyük bir krizin zeminini yaratır.”




---

Sonuç: kriz, çöküş değil; uyanışın eşiği

Marx için kriz, yalnızca bir yıkım değil, bir olanaktır.
Çünkü kriz, sistemin kendini sürdürme biçiminin iflasıdır.
Her kriz, “başka türlü bir yaşam”ın zorunluluğunu açığa çıkarır.

Bugün Türkiye’de yaşanan ekonomik, toplumsal ve ekolojik sıkışma da böyle okunmalı:
Sadece bir yönetim hatası değil, kapitalizmin tarihsel sınırıdır.
Birikim artık hayatı değil, ölümü büyütüyor.

Bu noktada Marx’ın düşüncesi bir uyarı değil, bir davettir:
Üretimin, emeğin, doğanın yeniden insan merkezli değil, yaşam merkezli biçimde örgütlenmesi için.


---

> “Krizler, geçmişin enkazında geleceğin filizlenme anlarıdır.” – Karl Marx

Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

derin sistemik kriz

🌍 Derin Sistemik Kriz: Gıdanın ve Geleceğin Kuşatılması İklim değişikliği, yoksulluk, eşitsizlik ve gıda spekülasyonu… Bunların her biri ayrı bir kriz gibi görünse de, aslında aynı sistemin farklı yüzleri. La Via Campesina (LVC) bu tabloyu “derin sistemik kriz” olarak tanımlıyor. Çünkü sorun sadece çevresel değil, ekonomik, toplumsal ve siyasal temelleriyle bir bütün halinde işliyor. Tohumdan Toprağa: Gıdanın Ele Geçirilmesi Bugün dünya gıda sisteminin kaderi, birkaç çok uluslu şirketin elinde. Bayer-Monsanto, Syngenta, Corteva ve BASF gibi agrokimya devleri tohumdan gübreye, tarım ilacından veri teknolojilerine kadar üretim zincirinin her halkasında kontrol kurmuş durumda. Bu şirketler, “yüksek verim” vaadiyle patentli tohumları çiftçilere dayatıyor. Ancak bu tohumlar her yıl yeniden alınmak zorunda, çünkü çiftçinin kendi ürününden tohum ayırıp yeniden ekmesine yasal engeller konuyor. Yani binlerce yıllık tarımsal bilgi, yerel üretim geleneği ve tohum özgürlüğü, patent duvarlarının a...
Devamı

kapital, ekolojik sosyalizm 7

Ekolojik Sosyalizm: Doğayla Barışın Politikası Marx, Kapital’de yalnızca sermaye-emek çelişkisini değil, insanla doğa arasındaki metabolik yarılmayı da anlatır. Kapitalist üretim, insanın doğayla kurduğu organik bağı koparır. İnsan, doğayı artık yaşamın bir parçası değil, sınırsız bir hammadde deposu olarak görür. Bu kopuşun sonucu, hem emek sömürüsü hem ekolojik yıkımdır. Bugün yaşadığımız iklim krizi, işte bu yarılmanın tarihsel doruk noktasıdır. Kapitalizmin doğa üzerindeki zaferi, aslında insanın kendi varoluşuna açtığı savaştır. Bu yüzden ekolojik sosyalizm, sadece çevre politikası değil — insanın yeniden insanlaşma projesidir. --- Doğayı savunmak, emeği savunmaktır Ekolojik sosyalizmin çıkış noktası, Marx’ın şu tespitinde yatar: > “İnsan, doğanın bir parçası olarak yaşar; onu yok ederse kendini de yok eder.” Kapitalist sistem, doğayı sömürürken aynı anda emeği de değersizleştirir. Birinde maden ocağı, diğerinde asgari ücret vardır. İkisinde de ortak olan şey, yaşamın metaya dö...
Devamı

insanlığın yol haritası giriş

## **İnsanlığın Yol Haritası – Giriş** İnsanlık, varoluşunun başından bu yana, hem doğanın bir parçası hem de ona karşı bilinç kazanan bir varlık oldu. Taşın, ateşin, sözün, inancın ve emeğin izinde ilerlerken kendi yolunu çizen; kimi zaman kuran, kimi zaman yıkan; ama her seferinde yeniden başlayan bir tür. Bu uzun yürüyüş, yalnızca hayatta kalma mücadelesi değil, **anlam arayışının** da hikâyesidir. Göbeklitepe’nin taşlarında, Karaca Höyük’ün toprağında; Sümer’in tabletlerinde, Antik Yunan’ın meydanlarında; İslam felsefesinin, Rönesans’ın, Aydınlanma’nın satırlarında hep aynı soru yankılandı: **İnsan kimdir ve nereye gidiyor?** Bu soru, tarihi dönemlere ayırsa da insanlığın yolculuğu bir bütündür. Doğanın içinden çıkarak onu anlamaya çalışan, emeğiyle dünyayı dönüştüren; ama kimi zaman da kendi kurduğu sistemlerin esiri olan bir insanlık hikâyesi… Bu yüzden bir “yol haritası”na ihtiyacımız var — geçmişin izlerini bugünün bilinciyle birleştiren, geleceğe yön verecek bir harita. Bugün ...
Devamı